خضر (سبزیجات)خَضِر به فتح خاء و کسر ضاء همان سبزیجات است. از احکام آن در بابهای زکات، حج، تجارت، مساقات و لقطه سخن گفته‌اند. ۱ - معنی خضرخضر به انواع سبزی که در زمین ریشه ندارند اطلاق می‌شود، مانند سبزیها، خیار، خربزه و بادمجان. ۲ - احکام خضر۲.۱ - خضر در زکاتپرداخت زکات آنچه از زمین می‌روید و با کیل یا وزن داد و ستد می‌گردد در غیر گندم، جو، خرما و کشمش، مستحب است. خضر همچون سبزیها، خیار و بادمجان که زود فاسد می‌شوند از این حکم استثنا شده‌اند؛ بدین معنا که پرداخت زکات آنها استحباب ندارد. امام خمینی در این باره در تحریرالوسیله می‌نویسد: «زکات در میوه‌ها و غیر آن از چیزهایی که از زمین می‌روید حتی گیاه چوبک مستحب است بر خلاف صیفی‌جات و سبزیجات مانند یونجه و بادنجان و خیار و خربزه و مانند آن (که مستحب نیست). » [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۳۲، کتاب الزکاة، القول فیما تجب فیه الزکاة و ما تستحب، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۲ - خضر در حجدر لزوم اجتناب محرم از سبزیهای خوش بو، همچون ریحان و نعنا اختلاف است. برخی معاصران، احتیاط را در اجتناب از آن، و برخی، خوردن آن بدون بوییدن را بی اشکال دانسته‌اند. [۶]
مناسک حج (مراجع)، ص۵۲۳.
۲.۳ - خضر در تجارتاگر کسی کالایی را که زود فاسد می‌شود، مانند سبزیها، بفروشد، در صورتی که خریدار آن را تحویل نگرفته و بهای آن را نپرداخته است، تا شب صبر می‌کند و با داخل شدن شب می‌تواند معامله را فسخ نماید. امام خمینی دراین‌رابطه در تحریرالوسیله می‌نویسد: «اگر چیزی را بفروشد که سریعاً فاسد می‌شود، به‌طوری‌که اگر شب بر آن بگذرد فاسد می‌شود، مانند سبزیجات و بعضی از میوه‌ها و گوشت در بعضی از وقت‌ها و مانند این‌ها و نزد فروشنده بماند و مشتری تاخیر کند، پس بایع، قبل از آن‌که خرابی به آن عارض شود، خیار دارد و بیع را فسخ می‌کند و در مبیع هرطور که بخواهد، تصرف می‌کند.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۶۱، کتاب البیع، القول فی الخیارات، الخامس خیارالتاخیر، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
صلح بر میوه‌ها و سبزیجات و غیر آنها قبل از وجودشان ولو نسبت به یک سال و بدون ضمیمه جایز است، اگرچه بیع آنها (به این صورت) جایز نمی‌باشد. [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۹۹، کتاب الصلح، مسالة۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
خرید و فروش خضر همچون خیار، خربزه و بادمجان قبل از به ثمر نشستن جایز نیست؛ لیکن پس از ریزش گل آن و نمایان شدن میوه‌اش به صورت یک برداشت یا بیشتر صحیح است. مرجع تشخیص مقدار یک برداشت عرف است؛ لیکن معامله سبزیهایی همچون هویج و شلغم که میوه‌شان در دل زمین است به جهت مجهول بودن بنابر قول گروهی صحیح نیست.برخی آن را صحیح دانسته‌اند. خرید و فروش خضر همچون تره و نعنا که پس از چیدن دوباره می‌رویند پس از رویش به صورت یک چین یا بیشتر صحیح است. بنابر مشهور، کسی که درخت میوه یا خضر در مسیر عبورش قرار دارد با شرایطی- از جمله عدم علم یا ظن به نارضایتی صاحبش- می‌تواند به قدر متعارف از آن بخورد. ۲.۴ - خضر در مساقاتمساقات بر درختان صحیح است؛ لیکن بر مثل خضر که در زمین ریشه ثابت ندارند صحیح نیست. ۲.۵ - خضر در لقطهچیزی را که انسان پیدا کرده، چنانچه از فاسد شدنیها همچون خضر باشد، می‌تواند پس از تعیین قیمت و به ذمه گرفتن آن در آن تصرّف کند. [۱۵]
مهذّب الاحکام، ج۲۳، ص۳۲۹-۳۳۰.
امام خمینی در این باره در تحریرالوسیله می‌نویسد: «اگر لقطه از چیزهایی باشد که یک سال نمی‌ماند، مانند پختنی و خربزه و گوشت و میوه‌ها و سبزیجات، جایز است که آن را با قیمت‌گذاری برای خود بردارد و بخورد و در آن تصرف نماید، یا به دیگری بفروشد و ثمن آن را برای مالکش حفظ نماید، و احتیاط (مستحب) آن است که بیع آن - در صورت امکان - با اذن حاکم شرع باشد اگرچه اقوی آن است که لازم نیست. و احتیاط (واجب) آن است که تا آخر وقتی که خوف خراب شدن می‌رود نگهدارد، بلکه وجوب آن خالی از قوت نیست. و در هر صورت، تعریف آن ساقط نمی‌شود، پس خصوصیات و صفات آن را قبل از آن‌که آن را بخورد یا بفروشد حفظ می‌کند سپس یک سال تعریف می‌کند، پس اگر صاحبش آمد و او هم آن را فروخته بود ثمنش را به مالک می‌دهد و اگر آن را خورده بود قیمت آن را غرامت می‌دهد و اگر نیامد چیزی بر او نیست.» [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۴۵، کتاب اللقطة، القول فی لقطة غیر الحیوان، مسالة۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۴۶۴-۴۶۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |